Grupa etnograficzna Krakowiaków zamieszkuję rozległy teren, sięgając od północy górnego brzegu rzeki Nidy powyżej Jędrzejowa, od wschodu od rzeki Czarnej po okolice Tarnowa, południowej od linii Lipnicy Murowanej, Myślenic, Kalwarii Zebrzydowskiej aż po Kęty i zachodniej po rzekę Sołę i Przemszę.
Tak duży teren został przez badaczy podzielony na dwa obejmujące: Krakowiaków Zachodnich i Krakowiaków Wschodnich, co na postawie zasięgu występowania sukmany krakowskiej (białej) i kierezyji (brązowej) z charakterystycznym kołnierzem zwanym suką ustalił Tadeusz Seweryn.
Oba te regiony posiadają wiele wspólnego co widoczne jest w elementach stroju takich rogatywka czy kaftan męski, ale również wiele cech różnicujących te grupy. Wartym zaznaczania jest wytworzenie się kilku bardzo silnych ośrodków wyznaczających trendy w stroju ludowym takich jak np. w części Zachodniej: Chrzanów, Tyniec, Liszki, Zielonki, Gdów i Dobczyce czy najbardziej charakterystyczne Bronowice, a w części wschodniej: Proszowice, Szczurowa, Brzesko czy Zalipie.
Każde z tych ośrodków, choć było ich znacznie więcej wykształciło sobie kilka bardzo charakterystycznych elementów, dzięki którym można było odróżnić skąd jest jego właściciel.
Strój Krakowiaków zachował się stosunkowo długo, noszony powszechnie do lat 20-tych XIX wieku. W jego miejsce pojawił się "strój krakowski", daleki od tradycyjnych wzorców zwany również strojem sukiennickim, czy krakowskim-sukiennickim. Nobilitowany przez władze państwowe i kościelne szybko osiągnął funkcję stroju narodowego. Damska jego wersja, złożona z gorsetu wyszywanego cekinami, z przymocowanym do ramienia pękiem kolorowych wstążek, spódnicy tybetowej (kwiecistej), zapaski tiulowej czy bawełnianej z naszytymi kolorowymi wstążkami, białej bluzki przetrwała do lat obecnych, choć przez specjalistów jest mocno oponowana.
Grupa etnograficzna Krakowiaków zamieszkuję rozległy teren, sięgając od północy górnego brzegu rzeki Nidy powyżej Jędrzejowa, od wschodu od rzeki Czarnej po okolice Tarnowa, południowej od linii Lipnicy Murowanej, Myślenic, Kalwarii Zebrzydowskiej aż po Kęty i zachodniej po rzekę Sołę i Przemszę.
Tak duży teren został przez badaczy podzielony na dwa obejmujące: Krakowiaków Zachodnich i Krakowiaków Wschodnich, co na postawie zasięgu występowania sukmany krakowskiej (białej) i kierezyji (brązowej) z charakterystycznym kołnierzem zwanym suką ustalił Tadeusz Seweryn.
Oba te regiony posiadają wiele wspólnego co widoczne jest w elementach stroju takich rogatywka czy kaftan męski, ale również wiele cech różnicujących te grupy. Wartym zaznaczania jest wytworzenie się kilku bardzo silnych ośrodków wyznaczających trendy w stroju ludowym takich jak np. w części Zachodniej: Chrzanów, Tyniec, Liszki, Zielonki, Gdów i Dobczyce czy najbardziej charakterystyczne Bronowice, a w części wschodniej: Proszowice, Szczurowa, Brzesko czy Zalipie.
Każde z tych ośrodków, choć było ich znacznie więcej wykształciło sobie kilka bardzo charakterystycznych elementów, dzięki którym można było odróżnić skąd jest jego właściciel.
Strój Krakowiaków zachował się stosunkowo długo, noszony powszechnie do lat 20-tych XIX wieku. W jego miejsce pojawił się "strój krakowski", daleki od tradycyjnych wzorców zwany również strojem sukiennickim, czy krakowskim-sukiennickim. Nobilitowany przez władze państwowe i kościelne szybko osiągnął funkcję stroju narodowego. Damska jego wersja, złożona z gorsetu wyszywanego cekinami, z przymocowanym do ramienia pękiem kolorowych wstążek, spódnicy tybetowej (kwiecistej), zapaski tiulowej czy bawełnianej z naszytymi kolorowymi wstążkami, białej bluzki przetrwała do lat obecnych, choć przez specjalistów jest mocno oponowana.
Grupa etnograficzna Krakowiaków zamieszkuję rozległy teren, sięgając od północy górnego brzegu rzeki Nidy powyżej Jędrzejowa, od wschodu od rzeki Czarnej po okolice Tarnowa, południowej od linii Lipnicy Murowanej, Myślenic, Kalwarii Zebrzydowskiej aż po Kęty i zachodniej po rzekę Sołę i Przemszę.
Tak duży teren został przez badaczy podzielony na dwa obejmujące: Krakowiaków Zachodnich i Krakowiaków Wschodnich, co na postawie zasięgu występowania sukmany krakowskiej (białej) i kierezyji (brązowej) z charakterystycznym kołnierzem zwanym suką ustalił Tadeusz Seweryn.
Oba te regiony posiadają wiele wspólnego co widoczne jest w elementach stroju takich rogatywka czy kaftan męski, ale również wiele cech różnicujących te grupy. Wartym zaznaczania jest wytworzenie się kilku bardzo silnych ośrodków wyznaczających trendy w stroju ludowym takich jak np. w części Zachodniej: Chrzanów, Tyniec, Liszki, Zielonki, Gdów i Dobczyce czy najbardziej charakterystyczne Bronowice, a w części wschodniej: Proszowice, Szczurowa, Brzesko czy Zalipie.
Każde z tych ośrodków, choć było ich znacznie więcej wykształciło sobie kilka bardzo charakterystycznych elementów, dzięki którym można było odróżnić skąd jest jego właściciel.
Strój Krakowiaków zachował się stosunkowo długo, noszony powszechnie do lat 20-tych XIX wieku. W jego miejsce pojawił się "strój krakowski", daleki od tradycyjnych wzorców zwany również strojem sukiennickim, czy krakowskim-sukiennickim. Nobilitowany przez władze państwowe i kościelne szybko osiągnął funkcję stroju narodowego. Damska jego wersja, złożona z gorsetu wyszywanego cekinami, z przymocowanym do ramienia pękiem kolorowych wstążek, spódnicy tybetowej (kwiecistej), zapaski tiulowej czy bawełnianej z naszytymi kolorowymi wstążkami, białej bluzki przetrwała do lat obecnych, choć przez specjalistów jest mocno oponowana.
Ludowy strój Łemków, podobnie jak wśród Polaków, był wewnętrznie zróżnicowany i zależny od regionu, lecz posiadał pewne wspólne cechy, które pozwalają go wyodrębnić jako całość.
Strój kobiecy
Koszula z lnianego płótna, zwana oplicza miała krój z karczkiem. Rękawy były dość sute, chwycone przy dłoni w szeroki na kilka centymetrów mankiet. Przy szyi i mankietach przyszyte były marszczone i nakrochmalone krezy zakończone ząbkami, ozdobione szlakiem białego, rzadziej czerwonego haftu. Kolorowe hafty krzyżykowe rozpowszechniły się dopiero w okresie międzywojennym. Jedynym zapięciem była zastiżka (tasiemka) wiązana pod szyją.
Spódnica zwana kabat, silnie w pasie marszczone lub plisowane, długie do połowy łydki, szyto z płótna samodziałowego: granatowego w biały rzucik, perkali, tybetów w rzucik lub drobne kwiaty, o tłach ciemnych, rzadko czerwonych. Do spódnicy noszono zapaskę, najchętniej białą, zdobioną kupnymi kolorowymi koronkami i haftem.
Na nogi ubierały kobiety kierpce mocowane przy pomocy wełnianej nawołoky ubierane w lecie na płócienne onuce, a w zimie na wełniane skarpety, dziergane na drutach. Bogatsze nosiły skórzane buty z cholewami czernione szwarcem, w dni świąteczne - węgierskie z miękkiej skórki safiany.
Ubiór wierzchni stanowił gorset szyty z czerwonego lub niebieskiego sukna, zdobiony naszywkami z barwnych tasiemek i krepiny, czasem haftem. Czarne, aksamitne gorsety zdobione srebrzystymi cekinami i kolorowym jedwabnym haftem pojawiły się w okresie międzywojennym. Starsze kobiety zamiast gorsetów nosiły bluzki zwane kaftanikami lub "wizytkami".
Zimą zamożne kobiety nosiły długie niemal do kostek futra zdobione lisami lub białym barankiem, szwy pokrywano naszywkami z kolorowej tasiemki. Powszechnym okryciem były krótkie, białe kożuchy, ozdobnie wyszywane, kupowane po "węgierskiej stronie".
Na ramiona zarzucano tzw. płachtę lub rańtuch, tj. podwójny płat samodziałowego sukna zeszyty i złożony na pół wzdłuż dłuższego boku. Płachty starannie na plecach udrapowane noszono na ramionach, zaś końce spływały ku przodowi, przytrzymywane rękami zgiętymi w łokciach.
Głowę okrywano chustami złożonymi wzdłuż przekątnej i zawiązanymi pod brodą. Kobiety zamężne upinały włosy na leszczynowym lub drucianym krążku o średnicy 8-10 cm, zwanym chymla. Na upiętą w ten sposób fryzurę wkładały czepiec w postaci płytkiej, obcisłej czapeczki, szytej z białego lub wzorzystego perkalu. Na czepiec narzucano kupne kwieciste chustki tybetowe białe, rzadziej zielone, zachodzące na połowę czoła, związane silnie w węzeł na karku.
Rolę biżuterii ubieranej do świątecznego stroju stanowiły naszyjniki w postaci kilku nitek szklanych paciorków.
Strój męski
Koszula szyta z samodziałowego płótna składała się z jednego złożonego płatu materiału tworzącego stan, dwu z prostokąta złożonych rękawów otwartych dołem, bez mankietów. Nowsze wersje posiadały karczek, niski kołnierzyk stojący lub wywijany na zewnątrz, a przy rękawach mankiety. Na przodzie proste rozcięcie, pod szyją była wiązana czerwona tasiemka (zastiżka).
Spodnie. Łemkowie nosili trzy rodzaje spodni: gaczy, nohawky i chołoszni. Gaczy były szyte z samodziałowego płótna i miały charakter bielizny. Nohawky były płócienne a chołoszni z samodziałowego białego sukna. Jedyną ozdoba nohawek były wypustki z kolorowego sukna: niebieskiego, czerwonego rzadziej czarnego.
Na nogi ubierali skórzane kierpci wykonane z jednego kawałka skóry przeszytej wąskim rzemykiem.
Ubiór wierzchni letni stanowiła kamizelka bez rękawów i kołnierza zwana łajbyk. Była wykonana początkowo z białego a później sinego lub jasnoniebieskiego sukna. Łajbyk z tyłu miał trzy rozcięcia, a z przodu był zdobiony dwoma rzędami błyszczących guzików i czerwoną wełnianą tasiemką.
Właściwe odzienie wierzchnie stanowiła hunia, to jest kurtka z białego lub brązowego samodziałowego sukna sięgająca do polowy uda. Krój miała prosty, w którym stan i górna część rękawów była wykrojona z jednego kawałka sukna. Hunia miała niski, leżący pojedynczy kołnierz. Zarówno białe i ciemne hunie miały brzegi obszyte czarnym wełnianym sznurkiem.
Odzienie zimowe narzucane na hunie stanowiła czuha. Był to płaszcz z samodziałowego brązowego sukna sięgający do połowy łydek, zarzucany na ramiona, zaś jego luźno spuszczone rękawy pełniły funkcję kieszeni. Przód czuhy rozcinano w kształcie litery T, rozchylano na zewnątrz i przyszywano do nich czworokątny brązowy kołnierz. Spadał do połowy pleców i był zdobiony trzema białymi pasami i białymi lub ciemnymi sznurkami (torokami). Zapięcie czuhy stanowił rzemień z klamrą na wysokości piersi. Prócz tego nosili Łemkowie dwa rodzaje kożuchów: krótki serdak i długi po kolana - na wyjazd lub wyjście.
Uzupełnieniem męskiego stroju był pas skórzany zapinany z przodu na jedną lub dwie sprzączki oraz kapelusz uherski - czarny, filcowy z krezami zawiniętymi do góry na wysokość główki, otoczonej kolorową wstążką.
Na podstawie: R. Reinfuss, Strój Łemków, w: Nad rzeką Ropą, Kraków 1965.
Skarbiec
